Bernard Reitsma. Bron: Volkskrant, 15-11-2010.

Door de eigenheid van het christendom en de verschillen met de islam te benadrukken, zal de relatie tussen christenen en moslims alleen maar verbeteren.

De Protestantse Kerk in Nederland sprak gisteren over haar visie op de islam. Daarbij sluit zij aan bij het debat over de rol van de islam in de maatschappij. Past de islam wel in het democratische Nederland of is zij per definitie ideologisch? Betekent een toenemende islamisering niet het einde van het veronderstelde joods-christelijk-humanistische karakter van de maatschappij? Moet Nederland dan niet vrezen voor allerlei vrijheden, zoals de vrijheid van godsdienst en de vrijheid van meninguiting?

Gedoogsteun
Omgekeerd vragen veel mensen zich na het aantreden van een kabinet met gedoogsteun van de PVV af of er in Nederland anno 2010 voor moslims eigenlijk nog wel ruimte is. Moeten moslims niet bang zijn voor hun toekomst in Nederland? Moeten zij niet vrezen voor hun recht hun geloof te beleven en te uiten.

Dergelijke vragen spelen ook in de kerk. Wat betekent het dat christenen overal in de maatschappij moslims ontmoeten en met hen samenleven en samenwerken? Welke bijdrage kan de kerk leveren aan het proces van integratie? Hoe kunnen christenen bruggen bouwen naar mensen met een andere culturele en/of religieuze achtergrond?

Toch gaat de discussie in de kerk nog een stapje dieper. Achter de vragen van de multireligieuze en multiculturele samenleving, liggen ook de vragen naar de aard van het transcendente. Het gaat uiteindelijk niet slechts om twee religies, waaraan mensen steun ontlenen, het gaat om de vraag naar het karakter van de God die mensen aanbidden.

Transcedent
Komen islam en christendom op hetzelfde neer en zijn het twee verschillende antwoorden op dezelfde transcendente werkelijkheid? Of wordt die transcendente werkelijkheid zo verschillend ervaren en beschreven dat de wegen van christendom en islam uiteindelijk toch geheel uiteen gaan?

Daarover gaat het in het christendom en ook, overigens op andere wijze, in de islam. Lange tijd was er een tendens vooral de overeenkomsten te benadrukken, om daarna nog eens te kijken naar de verschillen. Dat had als consequentie dat er soms wel veel water bij de wijn van de eigen traditie gedaan werd.

Groeiende trend
Vandaag de dag is er een groeiende trend om de eigen identiteit weer veel serieuzer te nemen. Het gaat niet alleen om respect voor de ander, maar ook om integriteit ten aanzien van wat je zelf gelooft. Ondanks allerlei overeenkomsten, moet toch gezegd worden dat wat moslims geloven over God niet zomaar identiek is aan wat christenen aangaande God belijden. Daartussen zitten zeer fundamentele verschillen. De beelden van God in beide tradities zijn niet uitwisselbaar, zijn ook niet complementair en vallen zeker niet samen.

In het christelijk geloof draait alles om Jezus Christus. Daar gaan de wegen met de islam uiteen. In de islam wordt met veel eerbied over Jezus gesproken; hij is één van de grootste profeten. Volgens het christelijk geloof is Jezus echter meer dan dat. Hij is de ultieme openbaring van wie God nu werkelijk is.

Jezus
Wil je weten wie God is, dan moet je bij Jezus beginnen. In Hem zie je God zelf. Sterker nog, Jezus is volgens de christelijke geloofstraditie zo nauw met God verbonden, dat Hij niet alleen in menselijke categorieën te beschrijven valt. Hij hoort zelf thuis aan de kant van God. In Jezus Christus zie je hoe God het leven ten diepste bedoeld heeft. In relatie met Hem komt een mens dan ook tot zijn diepste bestemming.

De vraag is nu of het benadrukken van mijn eigen identiteit als christen, de situatie in de samenleving alleen nog maar ingewikkelder maakt. Moeten moslims zich nu zorgen gaan maken over christenen en zich bedreigd voelen? Zou het insteken bij wat moslims en christenen gemeenschappelijk hebben niet veel vruchtbaarder zijn voor het samen leven en samen werken in de maatschappij?

Luisteren
Dat is niet noodzakelijkerwijs het geval. Het serieus nemen van je eigenheid maakt juist dat het in de relatie met de ander weer ergens over gaat. Het is eerlijk en integer. Het sluit het werkelijk bouwen van diepgaande relaties niet uit, maar in. Je zult elkaar werkelijk van hart tot hart moeten leren kennen. Daarbinnen zal ruimte en respect moeten zijn om eerlijk en diepgaand naar het verhaal van de ander te luisteren. Zowel christenen als moslims zullen integer en vanuit hun eigen identiteit willen spreken over de vraag hoe beide verhalen zich tot elkaar verhouden; welk verhaal het meest recht doet aan de ervaring van de werkelijkheid; welk van de beelden van God het meest de werkelijkheid van God weerspiegelt. Maar dat hoeft niet ten koste te gaan van respect.

Serieus nemen
Volgens mij is het zo, dat als christenen hun identiteit werkelijk serieus gaan nemen, moslims dat in positieve zin moeten gaan merken. De christelijke identiteit wordt bepaald door de zelfopofferende liefde van Jezus Christus. Hij wilde het nieuwe leven, zoals God dat bedoeld heeft, mogelijk maken en was bereid zijn leven daarvoor te geven. Dat is het hart van wat christenen geloven.

Christenen zullen dan niet alleen met respect, maar met liefde moslims in de maatschappij tegemoet willen treden. Dat geldt niet alleen vriendelijke medeburgers, zoals 99 procent van de Nederlandse moslims, maar zelfs tegenstanders. Jezus Christus vraagt van mij te bidden voor mijn vijanden en te zegenen wie mij vervolgen.
Als ik waarlijk integer ben als christen is het onmogelijk dat moslims bang voor mij worden.

Bernhard Reitsma is bijzonder hoogleraar aan de VU. Hij is auteur van de islamnota Integriteit en Respect, waarover de Generale Synode van de Protestantse Kerk in Nederland vorige week heeft gedebatteerd.