INTERVIEW - Werken aan vrede kan niet zonder open te staan voor onze tegenstanders, zegt schrijver Jim Forest. Daarvoor moeten we onze angst opzijzetten.
(Bron: Trouw, 23-8-2011. Oorspronkelijke titel: 'Elke dag proberen om het goddelijke in de ander te zien' door Frank Mulder.) 

'Jesus loves Wikileaks', staat op het spandoek voor het Amerikaanse consulaat aan het Amsterdamse Museumplein.

Dankbaar zijn voor klokkenluiders
Een groep christelijke activisten vraagt aandacht voor het lot van Bradley Manning, de klokkenluider die militaire geheimen aan de website Wikileaks zou hebben doorgespeeld en nu in afgezonderde bewaring zit, zonder proces.

Een van de deelnemers is de 69-jarige vredeswerker Jim Forest. "Manning wordt al maandenlang in afzondering vastgehouden", zegt Forest. "Mensen die hun nek durven uitsteken om misstanden te openbaren, wil ik steunen." Over het spandoek is hij niet zo enthousiast. "Julian Assange van Wikileaks is geen rolmodel voor me. En Jezus moet je niet voor je zaak claimen. Maar ik weet wel dat Jezus ons vroeg de waarheid te vertellen. En daarom vind ik dat we dankbaar moeten zijn voor klokkenluiders, zeker als ze onthullen wat er in Irak gebeurt."

Catholic Worker-beweging
Forest is in Amerika vooral bekend als schrijver van boeken over spiritualiteit. Onlangs publiceerde hij een biografie van Dorothy Day, de vrouw die in 1933 de Catholic Worker-beweging oprichtte en een voorbeeld is voor vele christelijke activisten.

Forest heeft zelf nog met haar in een leefgemeenschap in Manhattan gewoond, in de jaren zestig. "Dat was een van de 'huizen van gastvrijheid' waar de Workers nog steeds bekend om zijn: leefgemeenschappen, vaak in achterstandsbuurten, waar verslaafden, vluchtelingen of andere mensen in nood kunnen komen voor voedsel, kleding en onderdak. Er zijn er intussen honderden, verspreid over alle Amerikaanse steden en ook buiten de VS."

De Catholic Workers willen het evangelie letterlijk en eenvoudig uitleven, en hebben zo min mogelijk bezit. "Net als de vroege franciscanen. In een cultuur waar veel mensen liever alleen met zichzelf en hun gezin leven, daagde Dorothy mensen uit om te experimenteren met gastvrijheid."

Radicale maatschappijkritiek
Dorothy Day is volgens Forest vooral nog actueel vanwege haar radicale maatschappijkritiek. "Liefdadigheid vond ze niet genoeg. Ze wilde een maatschappij waarin het makkelijker was om goed te doen, een maatschappij die gastvrijer zou zijn voor armen en vreemdelingen. Haar acties voor vakbonden en voor vrede brachten haar vaak in conflict met de autoriteiten.

"Ze noemde zichzelf een anarchist. Ze bedoelde niet dat ze de staat omver wilde werpen, maar dat ze allereerst het evangelie trouw wilde zijn, en dan pas de overheid."

Niet links
De meeste Catholic Workers zitten in navolging van Day nog wel eens in de cel. Ook Forest zelf zat meer dan een jaar vast, toen hij in 1968 vanwege de Vietnamoorlog oproepformulieren voor dienstplichtigen had verbrand, in het openbaar, samen met geestelijken, onder het lezen van het evangelie. "Soms moet je burgerlijk ongehoorzaam zijn. Maar altijd om een boodschap over te brengen, nooit om alleen maar te confronteren."

Zijn radicaliteit is niet iets links, vindt hij. "Aanhangers van een linkse ideologie zijn soms de enigen die iets doen tegen werkloosheid, oorlog of racisme. Dat is het goede van links. Maar als het een religie wordt, worden opponenten al snel gezien als politieke objecten. Steun je Wilders? Dan mag ik je verachten! In het christelijk geloof moet ik de ander altijd de kans bieden om tot inkeer te komen, door niet in de weg te zitten met mijn zelfingenomenheid. Elke dag weer moet ik werken aan mijn eigen inkeer."

Naar Nederland
In 1977 kwam Forest met zijn gezin naar Nederland, om te werken voor een internationale vredesorganisatie. "We waren betrokken bij de beweging tegen kernwapens. Die lagen opgeslagen in Heiloo, op fietsafstand van mijn huis. De beweging was heel belangrijk, internationaal ook, maar ik heb altijd wel wat gemist.

De bewustwording was vooral gericht op angst. 'Als de Russen een raket op het depot gooien, wordt heel Noord-Holland vernietigd!' Die angst was de belangrijkste oorzaak van de Koude Oorlog."

Russisch-orthodox
Voor echte vrede moet je de mens achter de vijand leren kennen, geloofde Forest, en daarom besloot hij reizen te gaan maken door de Sovjet-Unie. Hij raakte zo onder de indruk van de kerk daar dat hij zich in 1988 samen met zijn vrouw aansloot bij de Russisch-orthodoxe gemeente in Amsterdam.

Oosters-orthodoxen behoren niet tot de meest progressieven in dit ondermaanse, erkent Forest. Daar kent hij nog een mop over: "Hoe draait een oosters-orthodoxe gelovige een nieuwe gloeilamp in? Antwoord: Niet! Hij wil niets nieuws!"

De kerken zitten in een overlevingsmodus, legt Forest uit, en dat is te begrijpen. "Ze zitten in landen waar je zo min mogelijk gezien wilt worden. Maar de sociale traditie is heel rijk. Om die verhalen te vertellen, hebben we de Orthodox Peace Fellowship opgericht.

Geen goed en kwaad
We vertellen bijvoorbeeld over de belangrijkste samensteller van de orthodoxe liturgie, Johannes Chrysostomus, de vierde-eeuwse patriarch van Constantinopel. Hij werd verbannen door de keizer omdat hij sociaal gezien te radicaal was. Volgens hem kun je Christus niet vinden aan het altaar als je hem niet ziet in de bedelaar bij de deur. Elke dag moet je weer proberen om het goddelijke in de ander te zien." Forest lacht. "Het christendom is eigenlijk zo bloody simple!"

Zonder die houding kun je door vredeswerk mensen snel gaan indelen in goed en kwaad. Dan ga je bij een van beide kampen horen. "De andere partij zal nooit meer naar je luisteren. Als je wilt dat ze veranderen, zul je relaties met ze moeten aangaan. Vredeswerk is verbonden met liefde, ook al ziet de ideologie dat als verraad."

Vredeswerk kan uitputtend zijn
Overigens is vredeswerk voor Forest meer dan het oplossen van gewelddadige conflicten. "Het gaat over alles wat relaties, families en de samenleving gezonder maakt. Wie geen vredeswerk doet - wie alleen maar spullen maakt die mensen niet nodig hebben, ik noem maar iets - zit waarschijnlijk niet op de juiste plek. Ook gastvrijheid is vredeswerk. Vredeswerk begint al bij het openen van je deur."

Dat kan uitputtend zijn, weet Forest. Er zijn zo veel mensen in nood. "De mensen die mij inspireren, Dorothy Day, Martin Luther King, Mahatma Gandhi, zeggen allemaal dat ze het niet volhielden zonder gebed. Het was een dagelijkse discipline voor ze, en het was meer dan mediteren. Een gebed is een conversatie met God. Waarin God meestal stil is. Maar dat betekent niet dat je hem niet hoort. Je hebt doodse stiltes, maar ook verstaanbare stiltes."

Zo vind je de kracht om niet te doen wat de samenleving en reclames ons zeggen, namelijk: "Dat we bang moeten zijn. We moeten blijven weigeren daarnaar te luisteren. Dat is minder spannend dan het lekken van misstanden in het leger, maar het is net zo goed burgerlijke ongehoorzaamheid."

Jim Forest, schrijver en activist

Jim Forest (1942) is journalist. Hij is getrouwd en heeft vijf kinderen. Ondanks zijn communistische opvoeding kwam hij al vroeg in aanraking met het christelijk geloof. Via Dorothy Day kwam hij in 1961 terecht bij de Catholic Workergemeenschap in New York.

In die jaren nam hij actief deel aan de burgerrechtenbeweging en de campagnes tegen de oorlog in Vietnam, waarvoor hij meer dan een jaar heeft vastgezeten. "Een prachtig jaar", noemt hij het. "Kon ik eindelijk Dostojevski lezen, op aanraden van Dorothy. En ik had tijd voor de Bijbel." Forest was ook bevriend met de bekende monnik Thomas Merton.

Forest werd in 1977 algemeen secretaris van de International Fellowship of Reconciliation in Nederland. Na zijn reizen in de Sovjet-Unie, in de jaren tachtig, werd hij Russisch-orthodox. Sinds die tijd is hij internationaal secretaris van de Orthodox Peace Fellowship, waar hij tot deze zomer eindredacteur was van het tijdschrift In Communio.

Hij heeft verschillende boeken geschreven over spiritualiteit, benevens een paar kinderboeken, en publiceerde onlangs een nieuwe biografie van Dorothy Day, getiteld 'All Is Grace'. Day (1897-1980) was een Amerikaanse journaliste die samen met Peter Maurin The Catholic Worker oprichtte, een beweging voor geweldloze actie en hulp aan de armen die ook in Amsterdam actief is.