Woensdag 11 mei 2011, Alle-Dag-Kerk (in de Engelse kapel op het Begijnhof). Voorganger: ds. Jan Offringa.

Gelezen: Matteüs 6, 27-34

Vorig jaar verscheen er een dik boek over rechtvaardigheid. Geschreven door een Amerikaanse filosoof, Michael Sandel . Hij houdt al jaren colleges over rechtvaardigheid, en trekt daarmee duizenden studenten. Die colleges maakt hij concreet met de meest uiteenlopende voorbeelden. Telkens lopen die uit op de vraag: wat zou jij doen in die situatie? Zo vertelt hij het beruchte verhaal van vier schipbreukelingen. Zij hebben – het speelt in 1884 - als enigen een scheepsramp overleefd, en dobberen nu rond in een reddingssloep. Midden op de oceaan, al dagen zonder water en voedsel, zullen ze spoedig sterven. Dan neemt de kapitein – hij is een van de overlevenden – een rigoureus besluit. Ze zullen de 17 jarige scheepsjongen doden en opeten.

Deze jongen is er slecht aan toe, door eigen schuld: hij heeft namelijk zeewater gedronken, ondanks de waarschuwingen van de anderen. Deze oude rotten weten hoe slecht dat is. Wat misschien ook meespeelt: de jongen is een wees. Hij heeft geen ouders die thuis op hem zitten te wachten. Hoe dan ook, de jongen moet eraan geloven. En warempel, de andere drie worden later alsnog gered. Wel komt er, bij terugkomst in Engeland, een rechtszaak. Mocht de kapitein dit doen? Sommigen hier zullen meteen zeggen: natuurlijk niet, dat is hoe dan ook moord en nooit te vergoelijken. Maar je kunt ook betogen dat de kapitein een goede afweging heeft gemaakt: in plaats van een viertal is er nu slechts één dode te betreuren. En dat heet levenswinst. Een bizar dilemma, waarin - zo laten filosofen ons zien - twee verschillende visies op rechtvaardigheid meespelen. Dat laat ik nu rusten.

De Bijbel is minder filosofisch ingesteld. Toch gaat het ook daar keer op keer over de vraag hoe je een rechtvaardig mens bent. Heel nadrukkelijk gebeurt dit in de Bergrede. Daar spreekt Jezus over deze dingen onder het motto: zoek eerst het koninkrijk van God en zijn gerechtigheid. Dat leidt bij hem tot een aanscherping van de tien geboden, en dan in twee richtingen. Wie hem wil volgen leeft niet alleen extra royaal in geven en delen, maar is ook extra genadig en vergevingsgezind naar de ander. Zij kennen een liefde die zich niet laat beperken tot familie en vrienden - mensen die je aan het hart gaan. Nee, ook buitenstaanders, ja zelfs je vijanden zul je liefhebben, dat wil zeggen: rechtvaardig en met respect behandelen. Dat is een van die lastige, vrij drastische aanscherpingen van Jezus. Op die manier geeft hij zijn eigen verdieping aan de gerechtigheid, die zo belangrijk is in de Thora en in heel de joodse traditie.

In de Bijbel spelen, als het om rechtvaardigheid gaat, meerdere dingen tegelijk. Het kan gaan om een eerlijke rechtspraak, zoals de profeten benadrukken. Zonder aanziens des persoons heeft ieder mens recht op een correcte behandeling en een eerlijk proces. Het gaat ook om terreinen als handel en economie, waar bedrog en uitbuiting uit den boze is. Het heeft betrekking op onze dagelijkse omgang met elkaar, waar barmhartigheid geldt en geen plek is voor vooroordelen, roddel en achterklap. En rechtvaardigheid heeft natuurlijk te maken met een samenleving die weet van eerlijk delen, zowel van schaarste als van welvaart, en die iedereen gelijke kansen biedt. Van al die dingen klinkt wel iets door in deze Bergrede. Al lijkt Jezus ook een stap verder te gaan. Dan krijgt gerechtigheid bij hem de trekken van een persoonlijke levenshouding. Van onbezorgde mensen die niet hechten aan geld en goed - de mammon - maar royaal met elkaar delen, ook in aandacht en empathie. Gerechtigheid als levensstijl, of om een populaire term in de filosofie te gebruiken, als levenskunst.

Dat is helemaal in de lijn van God zelf, legt Jezus uit. Zoals hij de vogels voedt, zonder dat ze grote voorraden aanleggen, zo voedt God zijn mensen op deze aarde meer dan royaal. Want er is genoeg voor iedereen, als we tenminste niet hebzuchtig zijn en ieder z’n deel gunnen. Dat royale van God wordt dus zichtbaar in zijn schepping, die vol goede gaven en creatieve mogelijkheden zit. Als we de aarde zorgvuldig bewerken en bewaren, biedt zij een overvloed aan leven. Maar dat royale van God zit ook in de genade, waarmee hij ons omringt. Zijn vergevingsgezinde liefde, laat Jezus zien, schenkt je als mens de ruimte om eigen falen eerlijk onder ogen te zien, en waar nodig dingen in je gedrag en levenshouding te veranderen. Zodat je echt een rechtvaardig en genadig mens voor anderen wordt, niet alleen voor je vrienden, ook voor mensen die je minder goed liggen. Levensstijl, levenskunst!

Daarmee raakt de Bergrede aan vragen die ook in de filosofie gesteld worden. Met name deze: hoe vindt een mens geluk? In onze westerse maatschappij zoeken velen dat tegenwoordig in plezier en genot: je moet regelmatig uit je dak gaan. Op den duur komt menigeen echter tot het inzicht dat daar niet de weg naar geluk ligt. Filosofen, zeker als ze gevoel hebben voor levenskunst, zullen je vertellen dat geluk geen doel op zich is. Geluk is geen doel maar een gevolg, namelijk het resultaat van een zinvol bestaan. Als je liefdevol verbonden bent met anderen, als je met de goede dingen bezig bent, als je leven er werkelijk toe doet - dat geeft mensen een verdiept besef van geluk. Heel anders dan wat allerlei tv-programma’s of boulevardbladen je voorspiegelen. Geluk is het gevolg van een zinvol bestaan. De Bergrede zegt dat op z’n eigen manier. Geluk vind je, als je streeft naar een rechtvaardig en genadig leven, als je in het voetspoor van Jezus zoekt naar het koninkrijk. Naar die nieuwe onbevangen stijl van leven die God voor ogen staat. Dat streven maakt de dingen die je doet zinvol en waardevol. Dat zoeken en vinden geeft je bestaan een hemelse glans. Leef royaal, rechtvaardig en genadig, liefdevol verbonden met God en met de mensen die op je pad komen. Waar dat zichtbaar wordt, waar dat oplicht in ons leven, daar proeven we aan echt geluk. Daar heeft God plezier in ons, daar ligt een hemelse glimlach over ons aardse bestaan. Amen.